సబర్మతిలో బావురుమంటున్న 'బా' గది!

  గుజరాత్‌లో అడుగుపెట్టగానే మానుతున్న గాయాన్ని ఎవరో కెలికినట్టయింది. మాకారు వడోదర మీదుగా వంద కిలోమీటర్ల వేగంతో ( ఎక్స్‌ప్రెస్‌ వేలో) పరుగెడుతున్నా ఏవో ఆర్తనాదాలు, అరుపులు, కేకలు చెవులపడుతున్నట్లే వుంది. గుజరాత్‌ గాయం అంత త్వరగా మానేది కాదు. ఈ బాధ గుండెల్ని పిండుతుండగానే మేం అహమ్మదాబాద్‌ చేరాం. అహమ్మదాబాద్‌లో అవీ ఇవీ చూశాక, కస్తూర్భా, గాంధీజీ చాలాకాలం నివసించిన సబర్మతీ ఆశ్రమం చూడ్డానికి వెళ్ళాం. గాంధీ జీవిత విశేషాలన్నీ వివరంగా రాసివున్న ఎగ్జిబిషన్‌ చూశాం. ఆయన జీవితంలో చోటు చేసుకున్న ప్రముఖ ఘట్టాలన్నింటినీ ఈ ప్రదర్శనలో చూపించారు. గాంధీజీ గదిలో ఆయన వడికిన రాట్నం చెక్కుచెదరకుండా వుంది. ఆయన కళ్ళజోడు, చేతికర్ర, చెప్పులు లాంటి వస్తు వులన్నింటినీ అద్భుతంగా అమర్చి ప్రదర్శనలో వుంచారు. అత్యంత నిరాడంబరుడైన వ్యక్తి వాడిన వస్తువులన్నీ అంతే సాదాసీదాగా వున్నాయి.
  ఒక్కొక్క గది చూసుకుంటూ వెళుతుంటే ' కస్తూర్భా గాంధీ గది' అని బోర్డు పెట్టి వున్న గది కనబడింది. ఆవిడకు చెందిన వస్తువులేమున్నాయో చూద్దామని ఆతృతగా గదిలోకి అడుగుపెట్టిన నేను అవాక్కై అలాగే నిలబడిపోయాను. 'కస్తూర్భా గాంధీ గది' అని తలుపుమీద రాయడం మినహా, ఆ ఒక్క చెక్కముక్క తప్ప ఆ గదిలో చిన్న పుల్ల ముక్క కూడా లేదు. కనీసం ఆ త్యాగమూర్తి ఫోటో కూడా ' ఆమె గది' లో లేదు. ఆవిడ వాడిన వస్తువులు , ఆమె ఇష్టపడిన సరంజామా కానీ ఆ గదిలో లేవు. ఖాళీ గది. బోసిపోయి బావురుమంటున్న గది. ' బా' రాట్నం వడికారు. అదేమైందో మరి? గాంధీజీ వస్తువుల్లాగా ఆమె ఉపయోగించిన వస్తువులు ఎన్నో వుండి వుంటాయి. అవన్నీ ఎక్కడ పారేసారో మరి?
  ఆ గదిని చూడగానే నాకు పట్టరాని కోపం వచ్చింది. బాధ కలిగింది. దుఃఖం తన్నుకొచ్చింది. ఒక పెద్ద ఉద్యమానికి సారథ్యం వహించిన వ్యక్తితో కలిసి బతికి, ఎన్నో కష్టాలు పడి, అతను ఏడిస్తే ఏడ్చి, నవ్వితే నవ్విన ఓ వ్యక్తికి ఇచ్చిన గౌరవం ఎంత గొప్పగా వుందో చూస్తే గుండె చెరువవకుండా ఎలా వుంటుంది? జాతి మొత్తానికి పితృసమానుడుగా భావిస్తూ ' జాతిపిత'గా గాంధీజీని గౌరవిస్తామే! మరి, ఆ 'జాతిపిత' సహచరి ' జాతి మాత' కాదా? బారతీయులందరికీ గాంధీజీ పితృ సమానుడైతే కస్తూర్బా మాతృసమానురాలు కాదా? అయితేనేం, పితృస్వామ్య వ్యవస్థలో బతుకుతున్నాం కదా! అక్కడ తండ్రులకే గౌరవం. తల్లులకి ప్రత్యేక గౌరవాలక్కరలేదు అంటారు కాబోలు.
  నేను 'బా'కి జరిగిన అన్యాయం మీద ఎమోషనల్‌గా మాట్లాడుతుంటే ' ప్రతి చిన్న విషయానికి ఎందుకు వంకలు పెట్టడం? ప్రతిదాంట్లోకీ మీ ఫెమినిజం రావాల్సిందేనా? అనే కామెంట్‌ పుండుమీద కారం జల్లినట్లయింది. చరిత్ర పొడుగునా స్త్రీలకి ఎంత అన్యాయమైనా జరగనీ... మనం ప్రశ్నించకూడదన్నమాట. దుఃఖాన్ని వ్యక్తం యెయ్యడం అరవడం కిందకు వస్తుందన్నమాట. ఇంకో గమ్మత్తయిన విషయం ఏమిటంటే, కస్తూర్భాకి జరిగిన అన్యాయం గురించి ప్రశ్నించడం గాంధీజీ పట్ల అపచారంగా ప్రచారమైనా ఆశ్చర్యపడనక్కరలేదు.ఎందుకంటే, తెలుగులో తొలికథ రాసింది భండారు అచ్చమాంబ అని సప్రమాణకంగా నిరూపించడం, గురజాడకి జరిగిన అవమానంగా కొందరు వ్యాఖ్యానించడం నాకు తెలుసు. గాంధీజీతో సమానంగా కస్తూర్బాకి గౌరవం ఇవ్వకపోవడాన్నీ, ఆమెకు సంబంధించిన చరిత్రని అందుబాటులో లేకుండా చేయడాన్నీ ఎవ్వరూ ప్రశ్నించకూడదు. గాంధీతో ఆవిడ కలిసివున్న ఫోటోలు బోలెడు వున్నాయిగా. ఇంకా ఈ ఏడుపెందుకు? అని ఒకాయన అన్నాడు కూడా.
 మాతో వచ్చిన ఇంకొకాయన ' మీరు కస్తూర్భాని గాంధీజీ నుంచి విడదీసి ఎందుకు చూస్తున్నారు? షీ ఈజ్‌ పార్ట్‌ ఆఫ్‌ గాంధీ కదా! అసలు ఆవిడకు ప్రత్యేకంగా ఓ గది ఎందుకు, మీలాంటి వాళ్ళు పోట్లాడ్డానికి తప్ప' అని కూడా అన్నాడు. అంటే ఆయన దృష్టిలో కస్తూర్బా ఒక వ్యక్తి కాదు. ఆమెకు తనకంటూ వ్యక్తిత్వం లేదు. ఆలోచనల్లేవు. అభిరుచుల్లేవు. గాంధీగారిలో ఒక పార్ట్‌ కనుక ఆయన ఆలోచనలే ఆమెవన్నమాట. ఓహోహో... ఎంత దూరం ఆలోచించి ఆమె గదిని ఒక శూన్యమంటపంలా వుంచారు! నా మట్టి బుర్రకు ఈ ఆలోచన తట్టనేలేదు. వ్యక్తిత్వమే లేనివాళ్ళకి, అసలు ఒక ఉనికే లేనివాళ్ళకి ఆమె గది అనీ, ఆమె జ్ఞాపకచిహ్నాలు అనీ వెతకడం నాలాటి ఆజ్ఞానులే చేస్తారని ఆ మిత్రుడు తేల్చిచెప్పాడు.
 నాకు హఠాత్తుగా 'అనూరాధ' అనే అద్బుతమైన సినిమాలోని ఒక డైలాగు గుర్తుకొచ్చింది. లీలానాయుడు ( హీరోయిన్‌) బలరాజ్‌ సహానీ ( హీరో) ని ఓ సందర్బంలో - ' నువ్వు నీ డాక్టర్‌ గిరీ తప్ప నన్ను గురించి పట్టించుకుని ఎంతకాలమైంది? నా పాటవిని ఎన్ని రోజులైంది? నా ఆశలూ, అభిరుచులూ ఏమైపోయాయో ఆలోచించావా? ' అని అడుగుతుంది. బలరాజ్‌ సహానీ ఆశ్చర్యపోయి, చాలా అమాయకంగా ' నీ ఆశలూ, అభిరుచులూనా? నీకు వేరే ఆశయాలూ, ఆశలూ వున్నాయని నాకు తెలియదే! నేను నిన్నెప్పుడూ నానుంచి విడదీసి చూడలేదు.నువ్వు నాలో ఐక్యమైపోయావనుకున్నాను' అంటాడు - నిజాయితీగానే.
 పైన పేర్కొన్న మితృడి వ్యాఖ్యానం కూడా దీనికిందకే వస్తుంది. చరిత్రకారులది కూడా ఇదే ధోరణి. చరిత్ర పుటల్నిండా పురుషులు, వారి వీరత్వాలు, శూరత్వాలు, ఎంతమంది భార్యలు, ఎంతమంది సంతానాలు... ఇవే వుంటాయి ఈ పురుష చరిత్రల్లో జనాభాలో సగం వుండే స్త్రీలుండరు. వారి జ్ఞాపక చిహ్నాలూ వుండవు. దీనికి 'జాతిమాత' కూడా మినహాయింపు కాదని సబర్మతీ ఆశ్రమం చూసాక అర్థమైంది.
 గాంధీజీని పెళ్ళి చేసుకుని, ఓ మహోద్యమంలో తనవంతు కృషి చేసి, ఎన్నో బాధలు పడి, ఆయన చేసిన ప్రయోగాల నేపథ్యంలో ఎంతో మానసిక సంఠర్షణను అనుభవించిన కస్తూర్భాకి మనమిచ్చిన గౌరవం ఒక ఖాళీ గది. కనీసం ఆమె ఫోటోకైనా నోచుకోని ఓ శూన్యగది. గాంధీజీతో పాటు ఆమెకూడా కళ్ళజోడు పెట్టుకుంది.చెప్పులు వేసుకుంది. రాట్నం వొడికింది. కర్ర కూడా వుండే వుంటుంది. కానీ అవేవీ అంత విలువైనవి కావు. గౌరవవార్హమైనవి కావు. ప్రదర్శించాల్సినంత 'పవిత్రమైనవి' కావు. వేల సంవత్సరాలుగా స్త్రీలకు జరిగిన అన్యాయమే 'బా'కు కూడా జరిగింది. ప్రపంచం ' మహాత్మునిగా' కొనియాడే వ్యక్తికి భార్య అవుగాక, వ్యక్తిత్వం తొణికిసలాడే సంపూర్ణ మానవి అవుగాక, అయితేనేం, ఆమె స్త్రీ మాత్రమే. గాంధీగారి నీడ మాత్రమే. దీనినే అక్షరాలా ఆచరించి చూపించారు సబర్మతీ ఆశ్రమ నిర్వాహకులు.